Wat is een freelancer? De meeste mensen kunnen wel een antwoord op die vraag formuleren: ‘iemand die voor verschillende bedrijven werkt’ of ‘iemand die geen vast contract heeft’. Maar niemand lijkt een exacte definitie te hebben. Hoe komt dat? We nemen je mee op een reis door tijd en ruimte op zoek naar wat het betekent om een freelancer te zijn.
Freelancers in het verleden
Uit de geschiedenisboeken
Freelancen lijkt een relatief recente evolutie binnen de arbeidsmarkt, maar de term bestaat al meer dan 200 jaar. Volgens de populaire geschiedenis vinden we de oorsprong van het woord aan het begin van de 20ste eeuw bij Schots auteur en historicus Sir Walter Scott. In zijn beroemde historische ridderroman Ivanhoe uit 1820 zou ‘freelance’ voor het eerst gebruikt zijn geweest.
Maar verder speurwerk bewijst dat Scott geen pionier was. Elf jaar voor de publicatie van Ivanhoe verscheen de term al in een biografie over een andere Schotse schrijver: The Life and Times of Hugh Miller, geschreven door Thomas N. Brown in 1809. In dat boek schrijft Brown over zijn hoofdpersonage: ‘But when the battle was hottest, Hugh Miller was a loyal combatant, not a free lance […].’
In beide werken mag je de betekenis van free lance letterlijk nemen. Die middeleeuwse ‘vrije lansen’ waren huurlingen, soldaten die geen trouw hadden gezworen aan één vaste heer. In plaats daarvan groepeerden ze zich in kleine milities en boden ze hun krijgsdiensten aan aan de hoogste bieder. Bekende historische huurlinggroeperingen zijn bijvoorbeeld de condottieri, die door Italiaanse stadstaten werden ingehuurd om hun muren te beschermen, en de Duitse Landsknechte.
Ambachtslui en politici
Maar het concept van de heerloze werker lijkt ook buiten het militaire veld al eeuwen te bestaan.
Zo kunnen we ambachtslieden uit de late klassieke oudheid en vroege middeleeuwen als een soort proto-freelancers beschouwen. Van massaproductie was er toen nog geen sprake en iedere ploeg, kruik of schoen werd op vraag van een klant gemaakt. Voordat de ambachten gilden oprichtten en zich in steden settelden, trokken de ambachtslui rond van dorp tot dorp om hun diensten aan te bieden.
Na de introductie van de free lance door Brown en Scott aan het begin van de 19de eeuw werd de term steeds vaker gebruikt. De inhoud evolueerde van de letterlijke betekenis van een huursoldaat naar een meer figuurlijke invulling. Zo werden politici die zich niet bij een partij aansloten oorspronkelijk ook als freelance omschreven. De term breidde vervolgens uit naar de arbeidsmarkt, waar hij de hedendaagse betekenis kreeg.
Freelancers in het heden
In België
Definitie
In België bestaat een freelancer niet voor de wet. De enige sociale statuten in ons land zijn voor werknemers, zelfstandigen of ambtenaren. En freelancers vallen niet gemakkelijk in een van die categorieën onder te verdelen.
Een van de weinige semiofficiële beschrijvingen van wat een freelancer is en doet, komt van zelfstandigenorganisatie UNIZO. Zij publiceren jaarlijks het Freelancer Focus-rapport, dat de evolutie van de freelancemarkt in Vlaanderen en Brussel weergeeft. Om die markt zo correct mogelijk af te bakenen, gebruiken ze onderstaande definitie:
“Een freelancer is een ondernemer zonder personeel die hoofdzakelijk, maar niet uitsluitend in een business-to-business (B2B) context zakelijke diensten verleent en dit op basis van tijdelijke contracten, opdrachten of projecten.”
Volgens de omschrijving van UNIZO zijn er dus drie voorwaarden waar je aan moet voldoen voordat je jezelf een freelancer kan noemen: je bent een zelfstandige ondernemer, je werkt voornamelijk voor bedrijven, niet voor particuliere klanten, en je werkt niet onder een vast contract.
Het tweede en derde punt lijken van nature ingebakken in het gebruikelijke beeld van freelancers: ze werken wel in opdracht van een bedrijf, maar doen dat steeds aan de hand van een flexibel contract en niet als vaste werknemer. Maar de eerste voorwaarde lijkt toch voor wat problemen te zorgen.
Zelfstandige of werknemer
Een freelancer is volgens UNIZO steeds een zelfstandige ondernemer die geen andere werknemers in dienst heeft. De specifieke vorm die dat zelfstandigenstatuut heeft, speelt geen rol. Zo kan een freelancer zich full-time met opdrachten van klanten bezighouden of er een deeltijdse job in loondienst op nahouden. Het enige wat belangrijk is, is dat de freelancer staat ingeschreven bij de Kruispuntbank van Ondernemingen en een eigen BTW-nummer heeft.
Maar als we naar de praktijk kijken, zien we dat niet iedereen die zichzelf freelancer noemt als zelfstandige aan het werk is.
Een aanzienlijk deel van de Belgische freelancers werkt via een payroll-organisatie. Die organisatie treedt op als administratieve tussenpartij tussen de freelancer en een opdrachtgever. De freelancer is zelf verantwoordelijk voor het vinden van nieuwe opdrachten, maar de payroll-organisatie zorgt voor het financiële luik: zij stuurt de facturen op en neemt betalingen in ontvangst. Freelancers staan een percentuele bijdrage van hun inkomsten af aan de organisatie en krijgen er de sociale zekerheid van een werknemer voor in ruil.
In het buitenland
Nederland
Ook in onze buurlanden heerst er verwarring.
Bij onze noorderburen is het concept van de freelancer bekend, al is het onder een andere naam. Nederlanders spreken meestal over ZZP’ers: zelfstandigen zonder personeel. Alhoewel ZZP geen wettelijke bestaansvorm heeft—net als bij ons is er maar een enkel zelfstandigenstatuut—duidt de benaming van nature een aantal voorwaarden aan. Een ZZP’er is per definitie een zelfstandige ondernemer die geen andere werknemers in dienst heeft. Maar net als in België zijn er heel wat Nederlandse freelancers die via payrolling willen werken, en dus geen ZZP’er zijn.
Duitsland
De betekenis die ‘freelancer’ in Duitsland heeft, komt in grote lijnen overeen met die in België. Maar omdat ‘freelancer’ als Engelstalige vertaling voor het Duitse ‘Freiberufler’ wordt gebruikt, is het voor expats niet altijd duidelijk wat er precies met de term wordt bedoeld. De Duitse ‘freie Berufe’ zijn gelijkaardig aan de vrije beroepen die we in België kennen: zelfstandige beroepsvormen die gebonden zijn aan specifieke vakgebieden zoals gezondheidszorg, recht en onderwijs.
Verdere verwarring ontstaat uit het feit dat bepaalde Freiberufler ook als freelancer aan de slag kunnen. Journalist, vertaler en tolk zijn beroepen die volgens de Duitse wetgeving onder freie Berufe vallen, maar het zijn ook populaire functies bij freelancers.
Verenigde Staten
Ondanks het feit dat ‘freelancer’ een Engelstalige term is, wordt hij niet in het volledige taalgebied op dezelfde manier gehanteerd.
In de Verenigde Staten vallen flexibele werkers doorgaans onder een van twee verschillende benamingen: freelancer of ‘independent contractor’. In theorie is die laatste de algemene term, maar in de praktijk worden beide voor specifieke invullingen van het concept gebruikt.
Independent contractors worden voornamelijk gezien als de ‘serieuze’ werkkrachten. Denk aan langdurige samenwerkingen met dezelfde opdrachtgever, veel werkervaring en hogere tarieven. Ze zijn actief in zakelijke vakgebieden zoals bedrijfsontwikkeling, recht of financiën.
Freelancers werken in creatievere vakgebieden als designer, fotograaf, copywriter of webdeveloper. Ook als je korte of kleinere opdrachten uitvoert en er minder voor vraagt, zien Amerikanen je sneller als freelancer dan als independent contractor. In principe is het een kwestie van perceptie, want er valt geen wezenlijk onderscheid te maken.
Verenigd Koninkrijk
In het Verenigd Koninkrijk worden ‘freelancer’ en ‘contractor’ gewoonlijk als evenwaardige synoniemen gebruikt. Net als in België verwijzen de termen hoofdzakelijk naar zelfstandige ondernemers, maar er is ook een andere beroepsvorm waarvan de leden zichzelf freelancer durven noemen: de ‘workers’.
Het Verenigd Koninkrijk is een van de weinige Europese landen dat een apart statuut heeft dat zich halfweg tussen werknemer (employee) en zelfstandige (self-employed) bevindt. Het workerstatuut heeft betrekking op werkkrachten die zonder vast contract bij een bedrijf werken. Zij hebben meer vrijheid in wanneer ze hun werk doen dan vaste werknemers, maar worden nog altijd streng gecontroleerd door hun werkgever. Net als bij de payroll-freelancers in België is het voordeel van zo’n overeenkomst dat je meer werkvrijheid met sociale zekerheid kan combineren.
Een typisch voorbeeld van de freelance workers zijn de fiets- en scooterkoeriers die maaltijden aan huis leveren. Ze kiezen zelf wanneer ze nieuwe bestellingen willen ontvangen, maar moeten wel strikte richtlijnen volgen van hun werkgever. Maar de koeriers worden meestal als zelfstandige freelancers aangenomen, terwijl hun eigenlijke arbeidsvorm die van een worker is. Die ongelijkheid leidde al tot verschillende juridische disputen waarin koeriers meer zekerheid eisten, zoals een minimumloon en betaalde vakantiedagen.
Freelancers in de toekomst
De moderne arbeidsmarkt vraagt steeds meer flexibiliteit. Niet enkel freelancen, maar ook jobdelen, flexibele werkuren en deeltijds werken maken daar steeds meer deel van uit. De huidige arbeidswetgeving lijkt die evolutie niet snel genoeg te kunnen volgen en dat maakt het verduidelijken van al die verschillende concepten alleen maar moeilijker.
Verschillende organisaties die de belangen van freelancers behartigen, sturen erop aan om een apart statuut op te richten. Maar zoals de workers uit het Verenigd Koninkrijk bewijzen, is een statuut alleen niet genoeg om duidelijkheid te scheppen. De invulling van het begrip ‘freelancer’ is zo uiteenlopend dat het bijna onmogelijk wordt om een eenduidig statuut in het leven te roepen.
Freelancen is duidelijk geen nieuw concept meer. Maar hoewel het basisidee de landsgrenzen overstijgt, is er geen eensgezindheid over de terminologie of de concrete invulling ervan. En dat zorgt voor verwarring bij alle deelnemende partijen.
